DOÇ DR GÖKSEL BAYAR
Kadın Ürolojisi (İşlevsel üroloji)
İdrar kaçırma, sık idrara gitme, ani idrar hissiyle beraber olan idrara çıkma yada kaçırma ve ağrılı idrar gibi semptomlarla kendini gösteren hastalıklarla ilgilenen ürolojinin alt disiplinine işlevsel üroloji adı verilmektedir. Halk arasında daha rahat anlaşılmak ve hastaların büyük çoğunluğunu kadınların oluşturması nedeniyle bunun yerine kadın ürolojisi tabiri kullanılmaktaydı. Ancak hem kadınları yanlış yönlendirmesi, hem de erkeklerde de aynı hastalıkların görülebilmesi nedeniyle işlevsel üroloji isminde konsensüs sağlanmıştır. Bu bölümde idrar kaçırma tiplerine ve tedavilerine kısaca değineceğiz.
İdrar Kaçırma
Genel anlamda beş farklı idrar kaçırma tipi vardır.
1-Stres tarzı
2-Sıkışma tarzı
3-Stres ve sıkışma tarzının birlikte olması
4-Tam idrar kaçırma
5-Taşma tarzı
Stres Tarzı İdrar Kaçırma
Ani ve karın içi basıncın artmasına sebep olan hareketler (öksürük, gülme, ıkınma gibi) nedeniyle olan idrar kaçırmadır. Üretra dediğimiz idrar kanalını saran etraf doku ve sfinkterin gevşemesiyle oluşur. Kadınlarda en sık sebebi doğumdur, ama doğum yapmayanlarda da yaşlanmayla birlikte olan pelvik tabanda gevşeme sonucu görülebilir. Hafif idrar kaçıranlarda pelvik egzersiz denenebilir. Ancak fazla idrar kaçıranlarda tedavi cerrahidir. Kaçırma için kullanılan ilaçlar kullanıldığı sürece etkindir ve bırakıldığında tekrar eski hale dönmeyi önlemez. Menopoz sonrası kadınlarda atrofik vajene bağlı olan gevşemeye lokal östrojen krem faydalı olabilmektedir. Cerrahi tedavide sadece üretrayı sabitlemek için askı uygulaması yapılır. Bunun farklı teknikleri vardır, bu tekniklerin başarısı birbirine yakındır ancak yarattığı yan etkiler birbirinden farklıdır. Bu nedenle cerrahinin yaratacağı sonuç konuşularak hastayla birlikte karar verilmelidir.
Sıkışma Tarzı
Aniden idrar yapma hissi olmasına urjensi (sıkışma) demekteyiz. Eğer bu sıkışma başladığında tuvalete gidene kadar geçen sürede idrar kaçırma olursa buna da sıkışma tarzı idrar kaçırma demekteyiz. İlerleyen yaşla birlikte sıklığı giderek artmaktadır. Tek başına sıkışma tarzı idrar kaçırmada genellikle ilaçlar yeterli olmaktadır. Bunun yanı sıra yaşam tarzı değişikliği ve işeme egzersizleri de önerilir. Yaklaşık yüzde 70 hastada bunlar yeterli gelmez. İleri tedavi dediğimiz botulunim toksin enjeksiyonu ve sinir modülasyonu bir kısım hastada gerekebilmektedir. Bunun için sistometri dediğimiz ölçüm işlemi yapılır ve sonucuna göre karar verilir. Tüm bunlara rağmen çözümsüz kalan vakalarda (%1 civarı) cerrahi tedaviyle mesane büyütme yapılması gerekir.
Bileşik Tarzda İdrar Kaçrıma
Stres ve sıkışma tarzı idrar kaçırmaların birlikte olmasına diyoruz. Aslında çoğu idrar kaçırma bu şekildedir. Yapılan tedavilerdeki başarısızlığın en önemli sebebi ilk değerlendirmede kaçırmanın bileşik olduğunun atlanmasıdır. Eğer iki tipten biri çok baskınsa tedaviye ondan başlanır ancak tam ayırt edilemiyorsa birlikte tedavi edilebilir. Emin olunmak için bazı hastalarda sistometri dediğimiz ürodinami işlemi gerekmektedir. Cerrahi, ilaç ve injeksiyon tedavilerinin hepsi birden gerekebilmektedir.
Tam Kaçırma
Her şekilde ve durumda olan idrar kaçırma gibi düşünülebilir. Burada sfinkter dediğimiz idrar tutmayı sağlayan kaslarda olan hasar olduğu için hastanın mesanesi adeta durak değil de yol vazifesi görür; gelen her idrar olduğu gibi üretradan dışarı çıkar. Hastalığın sebebine göre tedavi yapılmaktadır. Eğer sebebi düzeltilemiyorsa yada sorun sadece sfinkterde ise o zaman yapay sfinkter tedavisi düşünülebilir.
Taşma Tarzı
Mesanenin önünde olan tıkanıklığa bağlı mesaneye idrarın dolması ve sonuçta taşması şeklinde olan kaçırmadır. Tıkanıklığın sebebi genelde prostata bağlı uzun sürede olan ve hastanın fark etmediği tıkanıklıktır. Ancak üretra darlığı yada dış bası yapan tümörlere bağlı da olabilir. Tedavi sebebe göre yapılır. Uzun süre bu şekilde kalan hastalarda mesane kas fonksiyonu korunmayabilir, bu nedenle tıkanıklık açılsa bile kas yeterince çalışmadığı için yine işeme fonksiyonu tam geri dönmeyebilir. Bunun için öncesinde basınç akım çalışması dediğimiz ürodinami incelemesi yapılır. Cerrahi tedaviden fayda görmeyeceği düşünülen hastalara temiz aralıklı kateter tedavisi verilebilir.